ŞİİR VE DİN
· Dinin olmadığı yerde hiçbir şey yoktur; yokluk bile yok… Şiir ve san’atsa hiç yok…
· Büyük bir Fransız romancısı, romana bir ait incelemesinde, Allah’a inanmayan bir cemiyetin romanı olamayacağını ileri sürer. Zira böyle bir cemiyette her şey düpedüz, yavan, basit ve kabadır ve orada hiçbir ruh ukdesine yer yoktur. Halbuki sevap ve onun bütün icaplariyle birarada, günah ve onun bütün bu çileleri, insan ruhunu terkip eden başlıca müessirdir; ve Allah’a inanmayan bir insan topluluğunda fert ruhu, yivleri törpülenmiş bir (plâk) gibi sesini kaybetmiş ve birkaç hayvanî ve nebatî insiyaktan başka hiçbir verimi kalmamış, pas, küf, nasır ve kabuktan ibaret bir mevcuttur. Böylece, Allah’a inanmayan bir cemiyette, romancı, bütün saadetleri ve dertleriyle ve namütenahi girift ve karışık topoğrafyasiyle ruh ukdelerini kaybedince, sermayesini ve dayanağını kaybetmiş olur ve orda roman olmaz.
· Dinsiz cemiyetlerde gerçek ve derin romanın yaşayamıyacağına ait bu misal, hakikatte insanın yaşayamıyacağına birkaç basit madde hesabı ve birkaç kaba madde tesisinden başka, ruh köküne dayalı hiçbir şeyin ayakta duramayacağına bağlı bir hikmettir; ve bu arada şiir gibi insan ruhunun en nadir buğusu, tıpkı bir renk, bir ışık, bir rayiha, bir gölge, bir ses gibi en önce uçmuş, gitmiştir.
· Bütün şubeleriyle bütün san’atın ana dayanakları olan mâvera humması, fanilik kaygısı, ıstırap, ihtilâç, vecd, aşk, şüphe, kıskançlık, ihtiras, infiâl, kendi kendisini aşma cehdi ve gaibi istintak hamlesi, ancak, müsbet ve menfî, din kadrosunun malı olan bu kıymetlerin kaynağını elde tutmakla mümkün olur ve bu kaynağın zaafından evvelâ şiir incinir.
· Şair ki, Allah’ın mahrem ülkesi meçhuller âleminin derbeder seyyahıdır, Allahsız bir cemiyette, elektrik cereyanı kesilmiş bir şehrin meydan yerindeki fener gibi sönecek; ve eşya ve hâdiselerin en gizli nabızlarını saymaktan ibaret memuriyet hikmetini kaybedecektir.
· Allah’ı bulamamacasına aramak, ebediyen aramak olan şiirin gayesi, ilk dayanak ve çıkış noktası olarak din temeline muhtaçtır.
· Şair, madde değil de mânâ halinde câmi kapılarının önünü dolduran Allah dilencilerinin en güzelidir.
(Çile, Büyük Doğu Yayınları, 48. baskı / s. 490-491)